Thần Thoại Hy Lạp - PGS. TS. Nguyễn Văn Dân

Thế giới quanh ta do đâu mà có ? Nó diễn biến như thế nào và dưới sự điều khiển của ai ? Đây là những câu hỏi vô cùng lí thú và cũng vô cùng nan giải.

Thế giới vạn vật từ lâu đã trở thành một chủ đề tìm hiểu của loài người. Câu hỏi nêu ra ở trên đã xuất hiện kể từ khi con người biết tư duy, và nó bám riết con người trong suốt chiều dài lịch sử của nhân loại. Giống như những em bé luôn háo hức đặt ra cho người lớn những câu hỏi không bao giờ dứt về mọi vật xung quanh chúng, các dân tộc khi mới hình thành cũng đặt ra cho mình những câu hỏi về thế giới vạn vật để họ tự trả lời. Dường như nhu cầu tìm hiểu ngọn nguồn của vạn vật là một nhu cầu tự nhiên của mỗi con người và mỗi dân tộc, và những câu trả lời sơ khai đó chính là triết lí nguyên thủy của các dân tộc. Mỗi dân tộc đều có những cách lí giải của riêng mình về nguồn gốc của thế giới. Và một trong những dân tộc đã để lại cho loài người một cách lí giải độc đáo và sinh động là dân tộc Hy Lạp. Cách lí giải của họ đã được thể hiện thành một hệ thống truyền thuyết và thần thoại vô cùng hấp dẫn, góp phần làm phong phú cho tâm hồn con người trên toàn hành tinh. Giờ đây, tìm hiểu hệ thống thần thoại này sẽ mãi mãi là một điều bổ ích và lí thú cho tâm hồn mỗi chúng ta, đặc biệt là cho các em thiếu niên.

Do sự phát triển sớm của nền văn minh đô thị, thần thoại Hy Lạp mang đậm tính bác học hơn là dân gian, mang tính quý tộc hơn là bình dân. Yếu tố thần thánh không hoàn toàn là một yếu tố tưởng tượng thuần túy của dân gian, mà nó đều được gắn liền với yếu tố trần tục, các nhân vật thần thánh có quan hệ chặt chẽ với các nhân vật lịch sử. Truyện và truyền thuyết lịch sử gắn bó khăng khít với nhau, nhiều lúc không phân biệt được đâu là truyện đâu là truyền thuyết. Yếu tố quý tộc cũng được thể hiện tất rõ: các nhân vật chủ chốt và các dũng sĩ tài ba trong các truyện và truyền thuyết đều là các vua chúa và hoàng hậu, là các hoàng tử và công chúa, các tộc trưởng và thủ lĩnh. Hầu như không có một nhân vật nào thuộc tầng lớp thấp được trở thành anh hùng hoặc dũng sĩ. Nô lệ và bình dân chỉ được đóng vai phụ. Đó là vì ở vào giai đoạn văn minh đô thị phát triển sớm như vậy thì mọi tài năng, kể cả tài võ nghệ, đều phải được giáo dục, mà thời bấy giờ chỉ có giai cấp quý tộc mới có điều kiện được học hành. Đặc biệt là việc giáo dục được tiến hành một cách rất quy củ: có thầy dạy, thậm chí đạt đến trình độ chuyên môn hóa cao tới mức mỗi môn có một thầy dạy riêng (xem đoạn Heracles được học hành trong Truyện dũng sĩ Heracles). Và việc đào tạo cũng được chú ý một cách toàn diện: các tráng sĩ không chỉ được học về võ nghệ, mà họ còn được học chữ, học đàn, học hát... làm cho con người phát triển hài hòa, đúng như chủ trương của nhà triết học Hy Lạp vĩ đại Aristoteles sau này. Rõ ràng yếu tố văn hóa bác học được thể hiện rất đậm nét trong thần thoại Hy Lạp.

Sở dĩ yếu tố bác học thể hiện rõ nét trong thần thoại Hy Lạp là vì ở đất nước này, nền văn minh đô thị phát triển sớm cũng thúc đẩy sự phát triển sớm của văn chương bác học, và sự phát triển của văn chương bác học đến lượt nó lại quay trở lại nâng đỡ cho sự phát triển của văn học dân gian, làm cho văn học dân gian gắn kết chặt chẽ với văn chương bác học. Có thể nói, xuất phát điểm của thần thoại Hy Lạp là văn học dân gian, nhưng quá trình phát triển của nó có được là nhờ văn chương bác học. Chẳng hạn những truyền thuyết đồ sộ như truyền thuyết về mười hai chiến công của dũng sĩ Heracles, về chuyến viễn chinh của các tráng sĩ tàu Argo, về cuộc chiến tranh Troia, về những cuộc phiêu lưu của Odysseus... đều phải nhờ có ngòi bút bác học mới có thể được phát triển thành những thiên truyện đồ sộ phức tạp và gắn kết liên hoàn chặt chẽ với nhau như vậy. Tuy nhiên ở các truyền thuyết liên hoàn đồ sộ ấy chúng ta vẫn bắt gặp những yếu tố dân gian hồn nhiên và đơn giản. Chẳng hạn một truyền thuyết đồ sộ như truyền thuyết về mười hai chiến công của Heracles lại chỉ xuất phát từ một cơn ghen của nữ thần Hera, truyền thuyết trường thiên về cuộc chiến tranh Troia đẫm máu kéo dài mười năm lại chỉ xuất phát từ vụ bắt cóc một người đàn bà xinh đẹp, hay truyền thuyết về các tráng sĩ tàu Argo lại chỉ đơn giản xuất phát từ một bộ lông cừu vàng huyền thoại. Và nói chung, các câu chuyện thần thoại, dù mang tính bác học sâu đậm đến đâu thì cũng đều chịu sự dẫn dắt của quy luật dân gian: đó là quy luật về sự an bài của thần linh, quy luật về số mệnh do thần linh định đoạt. Đó là yếu tố “thần” để cho các truyền thuyết vẫn là các truyện thần thoại chứ không phải truyện sử kí. Có thể nói, yếu tố dân gian đã làm cho thần thoại Hy Lạp vẫn giữ được chất thơ, còn yếu tố bác học thì mang tính lí trí cao sâu. Tất cả làm cho thần thoại Hy Lạp trở thành một loại văn học sử thi giàu chất thẩm mĩ và đạo lí, khiến nó trở thành một trong những nền văn học rất độc đáo của nhân loại, vừa dân gian vừa bác học.

Nguyễn Văn Dân

=*=*=*=*=*=*=*=*=

Sách cũng có bán tại DAVIBOOKS - SÁCH ĐẤT VIỆT:

- A30/9 QL50, Bình Hưng, Bình Chánh, TP.HCM (Đối diện Điện Máy Xanh; cách bến xe Q8 150m hướng về phía đường Nguyễn Văn Linh)

- SĐT: 028 6265 2039

DAVIBOOKS đem đến cho Quý độc giả những bộ sách mới nhất, nhanh nhất, và chất lượng nhất.