Bách Gia Tranh Minh - Liệt Tử và Dương Tử - Nguyễn Hiến Lê

Không nổi tiếng như Khổng Tử hay Lão Tử nhưng Liệt Tử - Dương Tử cũng có những triết thuyết có nội dung khai mở của thời đại bấy giờ xứng đáng được nhắc tên trong “Bách gia tranh minh” của cụ Nguyễn Hiến Lê

Liệt Tử

“Liệt tử là người nước Trịnh, học thuyết của ông gốc ở Hoàng Đế, Lão tử, gọi là Đạo gia... mà (trong cuốn Liệt tử) có nhiều ngụ ngôn, giống với Trang Chu”.

Liệt Tử là sách của Liệt Ngữ Khấu, hay người truyền học thuyết của Liệt Ngữ Khấu, soạn ra. Sách có tám quyển, sau nhà Đường, nhà Tống đặt tên là "Sung hư chân kinh" hay "Sung hư chí đức chân kinh".

Triết thuyết của ông chủ trương vô vi, hư tĩnh, hòa đồng với vạn vật, trọng nhân sinh, bình dân, không quan tâm đến những cái siêu hình óc người không hiểu nổi, có phần lạc quan chứ không bi quan, có phần tích cực chứ không tiêu cực. Nó gần với đạo Lão, mà cách phô diễn lại gần Trang. Không chê Khổng Tử nhưng có chỗ lại cơ hồ chịu ảnh hưởng của Mặc Tử. Có thể khẳng định, Liệt là gạch nối giữa Lão và Trang.

Dương Tử

Từ Hải chỉ ghi ít hàng về Dương Tử: “Người nước Vệ thời Chiến Quốc, tên tự là Tử Cư, có người nói là theo học Lão tử, có người nói là sinh sau Mặc tử, không có sách lưu truyền, chỉ có ít đoạn tản mạn trong các cuốn Liệt tử, Mạnh tử. Ông chủ trương thuyết vị ngã, dù nhổ một sợi lông mà làm lợi thiên hạ ông cũng không chịu, trái ngược với thuyết kiêm ái của Mặc tử”.

Địa vị, ảnh hưởng của Dương Chu rất quan trọng, không ai viết về triết học sử Trung Hoa thời Tiên Tần mà không nhắc tới ông, khác hẳn Liệt tử thường bị bỏ quên. Dương Chu không hề bàn về vũ trụ, về tri thức như Liệt tử, chỉ diễn nhân sinh quan của ông, đôi khi nhắc đến chính trị thì chỉ là để chứng tỏ cái hại của “hữu vi” thôi.

Chủ thuyết của ông là quí sinh, trọng kỉ, dưỡng sinh: mai danh ở ẩn, không cho ai biết tới mình, cứ thỏa mãn thị hiếu tự nhiên theo mệnh trời, chỉ có mục đích sống là tìm một hạnh phúc tự nhiên giản dị.  Trong bài VII.15, ông bảo:

“Con người bản chất giống trời đất, có đức tính ngũ hành, là loài tối linh của vạn vật... Thân ta không phải của ta, nhưng đã sinh ra rồi thì không thể không bảo toàn nó được... (mà) trí khôn quí ở chỗ nó bảo toàn được thân ta”.

* * * * *

Sách cũng có bán tại DAVIBOOKS - SÁCH ĐẤT VIỆT, chi nhánh: